Okulda Kullandığımız Dil ve Sözcüklerin Gücü

“Öğrenciler, öğretmenlerin kullandığı dile göre iyi ya da kötü performans sergilerler.”

Biz öğretmenler dönemde iki kez her sınıfın şube öğretmenleriyle öğrencileri tek tek değerlendirdiğimiz toplantılar yaparız. Dikkat ediyorum da bu kurullarda en çok kullanılan sözcük: “Ama”

Bu sözcüğü kullanmayı o kadar otomatikleştirmişiz ki “Ama” sözcüğünü kullanmadan konuşmayı denediğimiz bir toplantıda kendimizi yabancı bir dilde konuşuyormuşuz da uygun kelimeyi bulamıyormuşuz gibi hissediyoruz. Bu duraksamalar, hepimizi ister istemez gülümsetiyor. Böyle farkındalık oyunları bir süreliğine dikkat etmemizi sağlasa da kendini kendini imha eden  bu sözcükle isteyerek ya da istemeyerek o kadar çok haşır neşiriz ki “Zeki ama çalışmıyor.” klişesinden bir türlü kurtulamıyoruz.

“Ama” sözcüğü yerine uzmanlar “ve” sözcüğünü kullanmayı önerseler de kanaatimce bunun Türkçe söz dizimine uymayan aptallaştırıcı bir etkisi var. Bu nedenle ben, cümleleri bölmek, “ama” diyeceğimiz yere hayali bir virgül koymak, bir nefes almak ya da yutkunmak taraftarıyım.

“Çocuğunuz zeki (,) potansiyelini kullanabilmesi için birlikte neler yapabileceğimize bir bakalım.”

Aslında çocuğun zeki olduğunu söylemeye bile gerek yok. Bunu duymak, çocuğun performansıyla kendi becerilerini özdeşleştiren ebeveynlere iyi gelse de yapılan araştırmalara göre “zeki” olduğunun onaylanması çocuklarda risk almaktan ve güçlüklerden kaçınmak gibi ters bir etki yaratabiliyor.

Bir diğer takıntılı konumuz  “ben dili” kullanımı. İletişimde “ben dili” kullanacağız derken öğrencilerin alay konusu olmaktan kurtulamıyoruz.

Ben dilinde karşındaki insanın davranışının sende bıraktığı somut etkiyi ya da duyguyu ifade etmen gerekiyor; ancak bu etkiyi ifade edecek doğru kelimeyi bulamayan bazı öğretmenler her seferinde çok ama çok üzülüyor. Nasıl mı?

“Kitap okumadığınız zaman çok üzülüyorum.”

“Beni dinlemediğiniz zaman çok üzülüyorum.”

“Derse zamanında gelmediğinizde çok üzülüyorum.”

Bir keresinde bir ders gözlemi esnasında bir birinci sınıf öğrencisi bana dönüp “Bu öğretmen de her şeye üzülüyor!” deyince gülmekten kendimi alamamıştım. Üzülüyorsun da ne oluyor? Senin üzülmenin çocuklara faydası ne? Biri böyle dediğinde beynimin içinde Kemal Sunal konuşmaya başlıyor:  “Vah canım!”

Öğretmenler olarak duygularımızı ifade etmek için zengin bir söz dağarcığımızın olması gerekiyor ki kendimizi öğrencilere, velilere, çalışma arkadaşlarımıza doğru yansıtabilelim.

“Ama”lardan, “şey”lerden, “hani”lerden, “aynen”lerden, “anlatabiliyor muyum”lardan, “mesala atıyorum”lardan bizi kurtaracak ve eğitim jargonuna hakim olmamızı sağlayacak olan şeyin ise alanımızla ilgili çok çok okumak ve az biraz farkındalık olduğunu düşünüyorum.

Aysun Yağcı