Okul Müdürleri Liderlik Basamaklarını Nasıl Tırmanabilir?

Liderlik, ünvanlar veya pozisyonlar dışında, değerli bir amaç doğrultusunda başkalarını etkileme eylemidir.

John Maxwell

Liderliği tek kelime ile özetleyecek olacak “etki” diyebiliriz. Diğer insanları etkilemek… İster okul müdürü olun, ister müdür yardımcısı, ister bölüm başkanı hepimiz çalışma arkadaşlarımızı bir şekilde etkileriz. Bu etkinin seviyesi, hangi liderlik basamağında olduğumuzla birebir ilişkilidir.

Bu yazıda, liderliğin seviyelerini John Maxwell’in geliştirdiği liderlik modeli üzerinden örneklendirmeye çalıştım.

Liderliğin 5 basamağı; pozisyon, izin, üretim, insan gelişimi ve zirve’dir. Bu seviyeler, birbirinin üzerine inşa edilir. Yani üçüncü seviye liderlik davranışları sergilemeniz, birinci ve ikinci seviyeleri terk edeceğiniz anlamına gelmez.

POZİSYON

İnsanlar genelde müdür olmayı kariyerlerinin nihai hedef noktası olarak görürler ve kariyer basamaklarını tamamladıklarına inanırlar. Oysaki bu pozisyona geldiğinizde önünüzde başka basamakların da olduğunu fark edersiniz. Lider olmak ve olmamak arasındaki ayrım bu noktada başlar.

Diyelim okul müdürü olarak bir okula atandınız. Herkes bir göreve atanabilir; önemli olan, o pozisyonu yetkinliklerinizle doldurup doldurmadığınızdır. Bu aşamada insanlar size pozisyonunuzdan dolayı mı saygı gösteriyor, yoksa yetkinliklerinizden dolayı mı saygı gösteriyor, bunu ayırt etmek önemlidir. Yetkinlikler; akademik alt yapınız, aldığınız eğitimler, yenilikleri takip etmeniz, öğrenmeye açık olmanız, iletişim becerileriniz, kendinize olan güveniniz, kriz yönetiminiz, topluluk karşısında konuşma beceriniz, problem çözme beceriniz, sosyal-duygusal becerileriniz gibi geniş bir yelpazeyi kapsar.

Eğer insanlar size sadece pozisyondan dolayı saygı gösteriyorsa sizi zorunlu oldukları için izlerler ve onları harekete geçirmekte, projelere dahil etmekte zorlanabilirsiniz. Liderliğin bu basamağında iseniz yetkinliklerinizi geliştirmek ve bir sonraki basamağa geçmek için kendinize yatırım yapmanızın tam zamanıdır.

Çok sayıda insan liderliğin bu ilk aşamasında takılı kalır ve adeta pozisyonla özdeşleşir. Pozisyonla aşırı özdeşleşmede iş kimliği, diğer kimliklere baskın gelir ve kişi, diğer kimliklerine özellikle ben kimliğine yatırım yapamaz.

Yeterliliklerini geliştirmeyen ve pozisyonla özdeşleşen yöneticilerin bir başka handikapı, astlarının liderliğin diğer basamaklarına geçmesine engel olmaya çalışmasıdır. Çevrelerinde kendilerinden daha yetkin insanlar gördüklerinde onları tehdit olarak algılarlar ve onların yetkinliklerini göstermesini engellemeye ve okuldaki etkilerini azaltmaya çalışırlar. Bu nedenle astlarını yönetebileceklerine inandıkları ve kendilerine muhalefet etmeyecek kişilerden seçerler. Örneğin, bir okul müdürünün bölüm başkanlarını seçerken diğerlerinden daha yetkin olmasına rağmen sorgulayan, eleştirel düşünen öğretmenlerden uzak durması gibi durumlarla sıkça karşılaşırız. Kuruma oldukça zarar veren bu yaklaşım, nitelikli iş gücünü kurumdan uzaklaştırır.

Yeterlilik açısından onay alan yöneticiler ise ikinci basamağa geçerler.

İZİN

Çalışanlar sizin bu işi yapmak için yeterince donanımlı olduğunuza karar verdiklerinde zorunlu oldukları için değil isteyerek sizi takip etmeye başlarlar ve kendilerini yönetmenize açıkça izin verirler. Bu basamak ilişkiyi temel alır. Liderlikte ilerlemek istiyorsanız, okuldaki tüm çalışanları tanımaya ve onlarla bağ kurmaya ihtiyacınız vardır.

Bu aşamada insanlar, müdürün ne bildiğinden çok neye değer verdiğine dikkat ederler. Öğretmenlerinize duyduğunuz ilgi ve sevgi gözlemlenebilir bir şeydir. İnsanlar kendilerine gerçekten değer verildiğini hissettiklerinde işe gelmekten keyif almaya başlarlar. Bu da çalışan sirkülasyonunu düşürür. Çok kez duymuşunuzdur “Okulum eve uzak; ama müdürüm çok iyi olduğu için tayin istemiyorum.” diyenleri. Gerçekten de olumlu okul ikliminin en büyük değişkeni okul müdürleridir.

Yeni bir göreve başladığınızda birinci ve ikinci basamakta biraz durmak gerekir; çünkü bu basamakları atlamadan üçüncü basamaktan insanlarla iletişim kurmaya çalışırsanız dirençle karşılaşırsınız. Örneğin, göreve atandınız, heyecanlısınız ve aklınızda gerçekleştirmek istediğiniz pek çok proje var. Öğretmenlerinizle hemen bu projeleri hayata geçirmek, birlikte üretmek ve hızlıca yol almak istersiniz. İşte bu yaklaşım genellikle ters teper. Yetkinliklerinizin onaylanması ve çalışanlarla bağ kurma aşamalarını tamamlamadan birlikte üretme sürecine geçmek son derece zordur.

ÜRETİM

Çalışanlarıyla iyi bir iletişim kuran ve onları gerçek anlamda tanıyan bir lider, çalışanlarını nasıl motive edeceğini de bilir.

Üretim seviyesi, liderlerin değişim ajanı olabilecekleri yerdir. Artık bu aşamada aklınızdaki reformları yapmaya başlayabilirsiniz. Emeklerinizin sonuçlarını yavaş yavaş almaya başlarsınız. Hedeflere ulaşmak, tüm ekibin moralini yükseltir. Bu moral, sizin zorluklar karşısında mücadele gücünüzü artırır. Başkalarına liderlik etmek ve onları etkilemek eğlenceli hale gelir; çünkü herkes birlikte ileriye doğru hareket ettiğinde ekip başka bir etkinlik düzeyine yükselir.

İNSAN GELİŞİMİ

Bu seviyedeki hedefiniz, öğretmenlerinize yatırım yaparak ve büyümelerine yardımcı olarak mümkün olduğunca çok sayıda lider geliştirmektir. Aslında her öğretmen bir liderdir; çünkü öğrencileri ve velileri etkilerler. Bu nedenle öğretmenlerinizi her açıdan güçlendirmeye çalışmak, onların yaratacağı etkiyi artırır.

Paul Young, insan gelişimi aşamasında okul müdürlerinin, personelini ve öğrencilerini lider olmaları için güçlendirdiklerini, etkin bir şekilde delege ettiklerini ve kendilerini adeta süperstarlarla çevrelediklerini söyler. Bu aşamadaki bir lider özgüvenlidir, paylaşıma açıktır. Öğrendiklerini ve deneyimlerini cömertçe paylaşır. Geribildirimleri yargılayıcı değil, geliştiricidir. Başkalarının içindeki en iyiyi aramaya odaklıdır.

Bu seviyedeki bir lider, yeni bir çalışanla birinci basamağa geri dönmesi, yeteneklerini göstermesi, güven oluşturması, liderlik etme izni alması ve kariyeri boyunca ilerlerken o bireyin gelişmesine yardımcı olması gerektiğinin de farkındadır.

Kısaca, insan gelişimine odaklanan bir lider, okulununa en uzun vadeli yatırımı yapmış olur.

ZİRVE

Beşinci seviye bir lider, beşinci seviye bir organizasyon yaratır. Zirveye ulaşmak zaman alır ve az sayıda kişi bu seviyeye ulaşabilir. Bu aşama, daha çok kişiliğinizle alakalıdır. Bir lider olarak kim olduğunuz, insan olarak kim olduğunuzdan ayrılmaz. İnsanlar size konumunuzdan dolayı değil, tüm aşamalarda gerçekleştirdiklerinize ek olarak bilge kişiliğinizden dolayı saygı duyarlar; çünkü saygı talep edilen bir şey değil, kazanılan bir şeydir. Eğer bu aşamaya geldiyseniz etkiniz okuldan ayrılsanız dahi sürer, insanlar sizinle olan bağlarını sürdürmek isterler, onlara kattıklarınızı hiç unutmazlar.

Yazıyı, Marshall Goldsmith’in şu anlamlı sözleriyle noktalayayım:

Hayatımızdaki en etkili insanlar, bize inanan, göremediğimiz olanakları gören, tek başımıza yapacağımızdan daha ileri gitmemiz için bizi cesaretlendiren ve limitleri aşmamız için bize meydan okuyan insanlardır. Bunlar; bizi dinleyen, başarımızla gerçekten ilgilenen ve bize en nadir iki yatırımı yapan insanlardır: Zaman ve dikkat.

Marshall Goldsmith

Kaynak:

https://www.johnmaxwell.com/blog/the-5-levels-of-leadership1/