Güneşli Bir Gün Bir eğitimcinin dünyası
Dil bakımından zengin bir çevre oksijen gibidir. Ondan yeterince alamayan bir insanı görene kadar değerini anlamazsınız.
Nim Tottenham
(2020 yılında başka bir eğitim platformunda yayınlanmış olan yazımın, geliştirilmiş ve güncellenmiş halidir.)
Eskiden Türkçe derslerinde bir metin okuduktan sonra yaptığımız ilk şey, öğrencilere metinde anlamını bilmedikleri kelime olup olmadığını sormaktı. Kelimelerin ya hemen anlamını açıklar ya da öğrencilerimizin sözlükten bakmalarını isterdik. İşin en komik yanı öğrencilerimizin bir çırpıda öğrendiklerini düşündüğümüz bu kelimeyi hemen cümle içinde kullanmalarını istememizdi. Öğrencilerimiz ise benim de öğrencilik yıllarımda pek çok kez yaptığım gibi “Ben ………. gördüm.” tarzında cümleler kurardı. 2005 programıyla önce kelimenin anlamını tahmin etmeye sonra sözlükten bakıp karşılaştırmaya başladık. Elbette bu yöntem de kelimeleri hatırlamak konusunda tek başına sihirli bir değnek olamadı.
Kate Kinsella, yaptığı araştırmalarda öğretmenler olarak çoğumuzun kullandığı ancak etkisi çok az olan kelime öğretme tekniklerini aşağıdaki gibi sıralamış:
- Rastgele kelimelerin öğretilmesi
- “Biliyor musun, bilen var mı?” diye sormak
- Öğrencilerin kelimeyi sözlükte aramasını sağlamak
- Sözlükten kopyalamak
- Öğrencilerin kelimeyi cümle içinde kullanmalarını istemek
- Öğrencilerden kelimenin anlamını tahmin etmelerini istemek
- Boşluk doldurma gibi derin işlem gerektirmeyen işlemler
- Bağlamsız ezberleme
- Öğrencilere ilk ve tek strateji olarak bağlam ipuçlarını kullanmalarını söylemek
Bu listeye baktığınızda “Ne yapalım o zaman?” dediğinizi duyar gibiyim. Bu yazıda bu sorunun cevabını arayacağız.
Araştırmalar Ne Diyor?
Güçlü bir kelime hazinesinin; okuduğunu anlama, okuduğunu anlamanın ise akademik başarı üzerinde doğrudan bir etkisi var. 4-8 yaş aralığı -çocuklar soyutlamaya geçmeden önce- akademik dili oturtmak ve kelime hazinelerini zenginleştirmek için bir fırsat penceresi. Araştırmalar da okul başarısı ile kelime bilme sayısı arasında doğrudan ilişki olduğunu, çok sayıda kelime bilen öğrencilerin zihinsel becerilerinin ve okul başarılarının yüksek olduğunu ortaya koyuyor.
Betty Hart ve Todd Risley, çocukların kelime dağarcığını artırmak için uzun yıllar çalıştıktan sonra 42 ailenin dilini yoğun bir şekilde gözlemlemek için 3 yıl süren bir araştırma yaptılar. Sosyo ekonomik düzeyi yüksek, orta ve düşük ailelerin dil kullanımını inceledikleri bu çalışmada sosyo ekonomik düzeyi yüksek ailelerin çocuklarının 3 yaşın sonuna kadar sosyo ekonomik seviyesi düşük ailelerin çocuklarından 30 milyon kelime daha çok işittikleri sonucunu buldular. Bu çocuklar 3 yaşına geldiklerinde aktif olarak bildikleri kelime sayısı arasındaki fark ise 591 kelime. (Bu konuyla ilgili olarak Dr. Dana Suskind’in “30 Milyon Kelime” isimli kitabını okumanızı tavsiye ederim. ) Bu çocukları 6 yıl sonra tekrar incelediklerinde çocukların üç yaşına kadar maruz kaldıkları konuşma miktarının dokuz ve on yaşlarındaki dil becerilerini ve okuldaki sınav sonuçlarını yordadığını keşfettiler.
Bu çocuklardaki akademik başarı eksikliği ciddi bir sorun olsa da iyi düzenlenmiş eğitim programlarıyla düzeltilebilme potansiyelinin olması ise iyi haber. İşte tam burada sistemli kelime öğretiminin önemi ortaya çıkıyor.
Akademik Dil Nedir?
Öncelikle “Akademik Dil’in” ne olduğuyla başlayalım. Kullandığımız kelimelerin üç seviyesi var.
Birinci seviye kelimeler: Günlük hayatta kullandığımız ve sıkça rastlanan kelimelerden oluşuyor: kuş, masa, büyük…vb.
İkinci seviye yüksek frekanslı kelimeler müfredatlar arası kelime bilgisi dediğimiz akademik kelimelerden oluşuyor: açıkla, genişlet, sürdür, tahmin et, özetle…vb.
Üçüncü seviye kelimeler ise alana özgü dediğimiz terimleri içeriyor: plato ve genleşme gibi.
Bir öğrencinin akademik bir dile sahip olabilmesi demek, ikinci seviyeden yüksek frekanslı kelimeleri aktif olarak kullanabiliyor olmasını ifade ediyor.
Türkiye’de maalesef bu alanla ilgili çalışmalar çok sınırlı. Olan çalışmalar da kelime sıklıkları üzerine. Bu nedenle hangi yaş grubunda çocukların ne kadar kelime bilmesi gerektiği ile ilgili net bir bilgi elimizde yok. Yurt dışında anaokulundan 12. sınıfa kadar öğrencilerin bilmesi gereken akademik kelimeler çok net bir şekilde belirlenmiş ve listeler oluşturulmuş. Bu konuda özellikle https://www.greatschools.org/ sitesinden yararlanabilirsiniz.
1-4 akademik kelime listelerini linkten görüntüleyebilirsiniz.
Elbette bu örnek listeler, öğrencilerin öğrenmesi gereken tüm kelimeleri tam olarak temsil etmiyor. Burada amaç, odağı koruyarak bir kelime temeli oluşturmayı garantilemek.
Bir ünite planlarken örnek listelerden konuya en uygun kelimeleri seçebilir, zümre arkadaşlarınızla kelime listesini ünitelere böldüğünüz bir tablo da oluşturabilirsiniz.
Kitap Okumak Yeterli mi?
Öğrencilerin kelime hazineleri geliştirmek için onlara ilk tavsiye ettiğimiz şey, kitap okumak oluyor. Bununla birlikte bir öğrencinin okuduğu kitapta karşılaştığı yeni bir kelimeyi günlük hayatında kullanmasını garantileyemiyoruz. Kitap okumak, çoğunlukla pasif kelime hazinesini geliştiriyor. Kişinin sözlü ve yazılı anlatım becerilerinde bilinçli olarak kullandığı kelimeler ise aktif kelime hazinesini oluşturuyor. Bizim amacımız ise mümkün olduğunca çok kelimeyi, pasif kelime hazinesinden aktif kelime hazinesine taşıyabilmek; böylece öğrencilerin kelime dağarcıklarını zenginleştirmek.
Kelimelerin kalıcı olabilmesi için bağlam içinde öğrenilmesi çok önemli. Bir kelimenin öğrenilebilmesi için öğrencinin o kelimeyle en az 12 kez yazılı ve sözlü olarak karşılaşması gerekiyor.
Kelime Öğrenmenin Dört Aşaması:
Bir kelime biliyorsak herkesin bildiğini varsayarız; ancak sınıfta durum hiç de böyle değildir, her öğrenci her kelimede farklı bir aşamadadır. “Çokgen” kelimesini ela alalım. Öncelikle bu kelimeyi ilk duyduğunda sınıfınızdaki öğrencilerin hangi aşamada olduğunu belirlemek gerekiyor.
1.aşama: Hiç duymadım veya görmedim.
2. aşama: Kelimeyi daha önce duydum; ama ne anlama geldiğini bilmiyorum.
3.aşama: Matematik dersinde çokgenler hakkında bir şeyler öğrendiğimi hatırlıyorum.
4.aşama: Kelimeyi biliyorum, yazarken ve konuşurken kullanıyorum.
Öğrenciler, bir anlamı ezberleyerek 1. ve 2. aşamadan 4. aşamaya geçemezler. Kelime öğretiminin amacı, alt aşamalardan 4.seviyeye mümkün olduğunca çok kelime taşımaktır.
Bu nedenle bir üniteye başlarken ünitede geçen yeni kelimeleri, kavramları listeleyip öğrencilerden aşağıdaki tabloyu doldurmalarını isteyebilir, ünite sonunda tekrar bir değerlendirme yapabilirsiniz.
| Kelimeler | Hiç duymadım. | Duydum; ama anlamını bilmiyorum. | Hatırlıyorum. | Yazarken ve konuşurken kullanıyorum. |
Kelime Öğretirken Kullanabileceğiniz Yöntemler
Kelime Defteri Tutun
Öğrencilerinizin yeni öğrendikleri kelimeleri yazacakları bir kelime defterleri olsun. Bu defterde sözlük tanımlarına yer vermektense öğrenciden kelimenin anlamını kendi kelimeleriyle ifade etmelerini isteyin ya da kelimenin çocuk dostu bir tanımını siz yapın. Kelime defterinde öğrencinin kelimenin görselini çizeceği bir alan ve kelimenin örnek kullanımı gibi bölümlerin de olmasını sağlayın.
Kelimeleri Canlandırın
Öğretilecek kelimeleri sözel olarak ifade etmeden önce jest ve mimiklerle anlatmaya çalışın. Eyleme dayalı iş, oluş ve hareket bildiren bir kelime öğretiyorsak bu eylemi canlandırın ve öğrencilerin de canlandırmasını isteyin.
Kelimeleri Görselleştirin
Kelime somut bir varlığı veya nesneyi karşılıyorsa var olan şeyin kendisini veya resmini gösterin.
Kelime Duvarı Oluşturun
Sınıfınızda etkileşimli bir kelime duvarı oluşturun ve duvarı öğrencilerinizin yeni öğrendikleri kelimelerle, kelimelerin eş anlam, zıt anlam ya da farklı kullanımlarıyla sürekli olarak güncellemelerini sağlayın. Öğrencilerden duvardaki kelimeler arasında bağlantılar kurmasını isteyin.
Semantik Haritalama Yapın
Öğrencilerinize anlamsal haritalamayı nasıl yapacaklarını öğretin. Açıklamayı düşündüğünüz bir kelime seçin. Bu kelimeyi tahtanın ortasına yazın. Öğrencilerden kelimeye anlamca benzer ilgili kelimeleri ya da kelime öbeklerini haritaya eklemelerini isteyin.
Kelime Kartları Oluşturun
Kelime kartları, öğrencilerin öğrenilen kelimeleri gözden geçirmelerine ve akılda tutmalarına yardımcı olur. Öğrenciler kartın bir yüzüne kelimeyi, diğer yüzüne anlamını yazabilirler. Bu kelime kartlarını kullanarak sınıfta birçok oyun geliştirebilirsiniz.
Ve son olarak araştırmalarla geçerliliği kanıtlanmış bir kelime geliştirme rutini kullanmaya çalışın. Bunun için bakınız: Marzano’nun 6 adım Tekniği
Öğrencilerimizin kelime dağarcığındaki farkı sistematik alarak ele almak, başarı farklılıklarını azaltmanın yollarından biri. Dil Felsefesi”ne önemli katkıları bulunan Ludwig Wittgenstein’ın da dediği gibi: “Dilimin sınırları dünyamın sınırlarıdır.”
Aysun Yağcı
Kaynaklar:
